Walt Disney ve Dünyanın En Mutlu Yeri !

Yirminci yüzyılın en etkili kişilerinden olan Walt Disney, kurduğu şirket ile popüler kültürde bir hegemonya kurmuştur. Yapımına 1934 yılında başladığı ve 1937 yılında tamamladığı ilk uzun metrajlı canlandırma filmi Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler filmiyle başlayan serüveninde Disney, özellikle Avrupa klasik peri masallarını çocuk ve yetişkinlerden oluşan izlerkitlesine “görünürde” cinsellik, şiddet, ırkçılık vb. içerikten arındırarak ve “yeniden yorumlayarak” sunmuş ve bu şekilde “itibar” kazanmıştır. Disney’in eleştirilerin merkezinde olmasının nedeni, orijinal kaynakların yeniden yorumlanması değil, Disney filmlerinin “aile eğlencesi” görünümünde başat ideolojiyi empoze etmesidir. Walt Disney’in HUAC (The House of Un-American Acitivities Committee-Amerika Karşıtı Faaliyetler Komitesi) ve MPAPAI (The Motion Picture Alliance for the Preservation of American Ideals-Amerikan Değerlerini Koruma Sinema Birliği) üyeliği, Disney’in temelde muhafazakar ve Amerikan ideallerine bağlı şiddetli bir anti-komünist inanca sahip olduğunun da bir işaretidir. Disney, sınıf mücadelesini reddederek neredeyse tüm ürünlerinde doğuştan kazanılan hakları ve monarşik düzenleri olumlar. Aşağı sınıftan olanlar genelde olumsuz stereotiplerle gösterilir ve bu tipler mevcut statükolarını sorgulamaz ve hatta olumlarlar. 1934’ten, sansür sisteminin kaldırılarak yeni bir puanlama sisteminin getirildiği 1968 yılına değin birçok animatör ve şirket, komünist/solcu “şaibeli” geçmişleri nedeniyle baskı altına alınırken, Disney, özellikle İkinci Dünya Savaşı öncesi ve savaş sırasında, gerekse savaş dönemi ve sonrasında Amerikan Hükümeti tarafından sipariş edilen propoganda filmleri ile gerekse İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra yaşanan “bebek patlaması” ile alım gücü yüksek bir izleyici kitlesine erişme şansı bulmuş ve bu dönemde çok hızlı bir büyüme gerçekleştirmiştir. Disney, kitlelere erişmede temel olarak üç merkezli bir strateji izlemiştir. Disney’i bu stratejiyi izlemeye iten nedenlerden biri 1941 yılında stüdyo çalışanlarının grevidir. Bu grev nedeniyle zor anlar yaşayan Walt Disney, temelde yeni bir gelir kaynağı yaratarak risklerini azaltmak için Disneyland projesini oluşturmuştur. “Grevlerin ardından Disney’den ayrılan bir grup UPA (United Productions of America)’yı kurar ve bu yaratıcı ekibin kurduğu oluşum kısa sürede canlandırma sinemasına yeni soluk getirir”. 

Yıllar sonra benzer şekilde Disney’in CEO’su olan Katzenberg’in şirketten ayrılarak Dreamworks şirketine geçmesi ve Shrek gibi canlandırma sinema tarihinin en başarılı filmlerinden birini yaratarak şirketi Disney’in en ciddi rakibi haline getirmesi de dikkate değerdir. Doğrudan ya da içinden kopmalarla canlandırma film endüstrisini yönlendiren Disney, öncelikle aileleri çekecek, hırsız ve dolandırıcılardan arındırılmış, “steril” bir eğlence parkı olan Disneyland’ı yaratmıştır. Öte yandan televizyonda Micky Mouse Club gibi özel yapımlarla okul sonrasında çocukları hedeflemiş ve ailelere yönelik doğa ve aksiyon filmleri üretmiştir. Filmlerinde ve televizyonda Disneyland’ı pazarlamış, Disneyland’da hem televizyonu ve sinemayı destekleyen bir pazarlama stratejisi izlemiş, adeta insanların hayal dünyaları televizyon, sinema ve “eğlence” parkı üçgeninde  tahakküm altına alınmıştır. Disneyland, televizyon ve sinemanın yarattığı sanal gerçekliği simülasyonla bir “hiper gerçek”liğe dönüştürür. Disneyland’ın dünyasında çocuklar ve zamanında Disney ürünlerine çocukluklarından aşina yetişkinler Miki Fare’ye dokunabilir, Donald Duck ile sohbet edebilir, o büyülü masal dünyasının içinde gerçekten bile daha gerçek bir masalı yaşayabilirler. 1950 yılına değin geniş bir canlandırma film koleksiyonuna sahip olan Disney, bu tarihte ana stratejisini belirlemiştir. Disney canlandırma filmlerini ortalama her yedi yıllık dönemde yeniden piyasaya sürerek, yaşları 3 ile 10 arasında olan her çocuğun Disney kahramanlarıyla aşinalığını garanti altına almış ve böylelikle Miki Fare 1948 ve Vak Vak Amca’da 1958 yılından beri üretilmediği halde tüm çocuk ve yetişkinler onları seyretme “şansı”nı bulmaktadır. Öyle ki bugün gözlerimizi kapattığımızda 7’den 70’e hepimizin bilinçaltına işlenmiş Cinderella imajının, değiştirilemez şekilde aslında Disney tasarımı “tamamıyla Amerikan beyaz kız” arketipi olduğu görülür.

Günümüzde Walt Disney Pictures, medyada A.B.D.’nin en büyük ikinci büyük holdingi olup ABC televizyon şirketlerini, ESPN, Disney Channel, SOAPnet, gibi kablo kanallarını, 277 radyo istasyonunu, müzik şirketi ve kitap yayınevini, Touchstone, Miramax, Walt Disney Pictures film şirketlerini, Pixar Animation Studio, Marvel Entertainment gibi A.B.D.’nin ve genellikle dünyanın en büyük eğlence şirketlerinin de sahibidir. 

Amerikan Film Enstitüsü tarafından yapılan tüm zamanların en iyi 10 canlandırma filmi arasında ise Disney dışında yalnızca Dreamworks yapımı Shrek yer alır (AFI's 10 Top 10, 2012). Shrek’in kahramanlarını “ti”ye aldığı kahramanlarla aynı listede olması ironiktir.  

1986-2005 yılları arasında A.B.D.’nin film ve video ürünleri ihracaatının 1,91 Milyar Dolardan 10,4 Milyar Dolara (%444)  yükseldiği, eğlence sektörünün son yıllarda nasıl bir büyüme eğiliminde olduğunu ve ekonomik boyutunu göstermek açısından önemlidir.

Yirminci yüzyılda klasik masalları hakim ideoloji ile harmanlayıp başarıyla pazarlayan Disney, yeni yüzyılda bilgisayar destekli canlandırma film üreticisi olan Pixar’ı satın alarak etkisini bu alanda sürdürme hedefinin devam ettiğini göstermektedir.

Kaynakça

Adorno, Theodor W. (2003). Kültür Endüstrisini Yeniden Düşünürken. Çev.Bülent O. Doğan. İstanbul: Cogito. 36.

Akın, Haydar (2001). Ortaçağ Avrupa’sında Cadılar ve Cadı Avı. Ankara: Dost Kitabevi.

Althusser, Luis (1994). İdeoloji ve Devletin İdeoloji Aygıtları. Çev..Yusuf Alp, Mahmut Özışık. İstanbul: İletişim.

Aydın, Oya Şakı (2010). Canlandırma Sinemasında Tür Sorunu. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 9(17)

Best, Joel ve Lowney, S.Kathleen (2009). The Disadvantage of a Good Reputation. Disney as a Target for Social Problems Claims. The sociological quarterely. 50. 431-449.

Blue, Adrianne (2000). Öpüşme: Metafizikten Erotiğe. Çev..İrem Sağlamer. İstanbul: Ayrıntı.

Bok, Sissela (2011). Mutluluğu Keşfetmek: Aristotales’ten Beyin Bilimine. Çev.. Pınar Savaş. İstanbul:Butik.

Caldwell, Thomas. (2011). The Art and Ideology of Walt Disney. http://blog.cinemaautopsy.com/2012/03/25/the-art-and-ideology-of-walt-disney/. 24.11.2013.

Cohen, F. Carl (2004). Forbidden Animation: Cencored Cartoons and Blacklisted Animators in America.McFarland Company Inc. 5

Dawkins, Richard (2008). Bir şeytanın papazı. Çev...Tunç Tuncay Bilgin. İstanbul:Kuzey.

                       

Dorfman, Ariel ve Mattelart, Armand (1971). Emperyalist Kültür Sanayi ve Walt Disney. Çev..Atilla Aksoy. İstanbul:Gözlem.

Dreamworks (2001). Shrek. Dreamworks LLC.

Dursun, Onur (2012). Medyada (Basın) eğlenceyle sunulan ideoloji: Anadolu’da vakit gazetesi’nin bulmacası üzerine bir analiz. İletişim Fakültesi Dergisi. http://www.iudergi.com/tr/index.php/iletisim/article/viewFile/7911/7369. 26.04.2012.

Dubrow, Julia R. ve Calvin L. Gidney (1988). The Good, the Bad, and the Foreign: the Use of Dialect in Children’s Animated Television. The Annals of the American Academy of Political and Social Science. 105–120.

Dundes, Lauren ve Dundes, Alain (2006). Young Hero Simba Defeats Old Villain Scar: Oidepus Wrecks the Lyin’ King. The social science journal.(43).479-485

Erdoğan, İrfan ve Alemdar, Korkmaz (1990). İletişim ve Toplum. Ankara: Bilgi.

İsmayilov, Ebru Karadoğan ve Sunal, Gözde ( 2012). Gözetlenen ve Gözetleyen Bir Toplumda, Beden ve Mahremiyet İlişkisi: Facebook Örneği. Akdeniz İletişim Dergisi. (18). 27.

Kale, Özlem (2010). Edebiyat sinema ilişkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3(14): 271.

Kazancı, Metin (2012). “Althusser, İdeoloji ve İdeoloji ile İlgili Soz Söz.” http://ilef.ankara.edu.tr/id/gorsel/dosya/1164634976althusserideoloji.pdf. 26.04.2012.   

Kevin Day, Patrick (2010). Hollywood Star Walk. http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/shrek/ . 25.11.2013.

Lester, A.Neal (2010). Disney’s the Princess and the Frog: the Pride, the Pressure and the Politics of Being a First. The Journal of American Culture. 33(4). 294-308.

Lippi-Green, Rosina (1997). Teaching Children How to Discriminate: What We Learn From the Big Bad Wolf. http://www.stanford.edu/~eckert/PDF/lippigreen1997.pdf. 12.05.2012.

Martha, Bayles  (2008). The Return of Cultural Diplomacy. http://www.highbeam.com/doc/1G1-191769371.html 26.11.2013

Parry, Becky (2009). Reading and Rereading “Shrek”. English in Education. 43(2). 152

Postman, Neil (2010). Televizyon öldüren eğlence:Gösteri çağında kamusal söylem. Çev..Osman Akınhay. İstanbul:Ayrıntı.

Puig, Claudia (2001). Shrek! author exclaims his approval of film. http://www.usatoday.com/life/enter/movies/2001-05-30-shrek.htm.   25.11.2013

Roseanu, Pauline Marie (2004). Postmodernizm ve toplum bilimleri. Çev..Tuncay Birkan. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları

Seiler, Andy. (2001). Shrek treks through fairyland. http://www.usatoday.com/life/enter/movies/2001-05-15-shrek.htm. 27.04.2012.

Shrek (2001). Dreamworks.

Shrek (2013). Skrek (Characters). http://en.wikipedia.org/wiki/Shrek_(character). 25.11.201.

Schweffi, Dana (2009). Do Disney movies promote anti-Semitism and racism. http://www.haaretz.com/news/do-disney-movies-promote-anti-semitism-and-racism-1.282097.  26.11.2013

Sezer, Melek Özlem (2011). Masallar ve toplumsal cinsiyet. İstanbul: Evrensel Basım.

Sontag, Susan (2005). Baş kalarının Acısına Bakmak. Çev..Osman Akınhay. İstanbul:Agora.

Tangled (2010). Walt Disney Pictures.

Wloszczyna, Susan (2001).  Pigs, dwarfs and Pinocchio, but no Goldilocks. http://www.usatoday.com/life/enter/movies/2001-05-18-shrek-more-characters.htm. 27.04.2012.

Yıldırım, Mehmet Emin (2012). Edebiyat ve Sinema Üzerine. http://mehmeteminyildirim.wordpress.com/2012/04/01/edebiyat-ve-sinema-uzerine-mehmet-emin-yildirim-ile-yapilan-bir-soylesi/. 16.04.2012.

“AFI's 10 Top 10” (2012).  http://en.wikipedia.org/wiki/AFI%27s_10_Top_10.  23.05.2012.

“Disney strikes deal with DreamWorks” (2009).

http://articles.cnn.com/2009-02-09/entertainment/dreamworks.disney_1_dreamworks-with-steven-spielberg-hollywood-studios-walt-disney-studios?_s=PM:SHOWBIZ.  09.05.2012.

 “Who Owns the Media?” (2012). http://www.freepress.net/ownership/chart#charts_cable-telecommunications. 09.05.2012.